Succesvolle TPACK-teams in de praktijk

Gerard Dummer

“Wat doen ze eigenlijk bij jullie op de Pabo aan ICT? De studenten die wij krijgen weten niet eens hoe het digibord werkt!”.

Inleiding
Zo’n uitspraak hoor ik nog al eens. De uitspraak komt van basisschoolleerkrachten of ICT-coördinatoren (politiek correct spreken we natuurlijk over de i-coach, e-coach, onderwijskundig ICT’er of misschien zelfs wel over een TEL-coach). Het is een uitspraak die me altijd irriteert. Om meerdere redenen. Het is waar en niet waar. Het is belangrijk en niet belangrijk. Het is waar omdat niet op elke Pabo ICT ingebed is in het curriculum. Het is niet waar omdat je op verschillende plekken wel initiatieven ziet om dit voor elkaar te krijgen. Het is belangrijk omdat het digibord een mooi hulpmiddel is bij het lesgeven. En het is onbelangrijk omdat het maar een klein deeltje is van de mogelijkheden die ICT biedt voor het onderwijs.

In de tussentijd wordt er veel geschreven over de manier waarop je ICT in de lerarenopleiding zou kunnen integeren. In een literatuurstudie van Fisser, Voogt, Tondeur en Van Braak (2010) over het TPACK-moel beschrijven ze verschillende manieren. In deze bijdrage wil ik ingaan op de manier waarop wij op de Pabo in Amersfoort (Instituut Theo Thijssen) handen en voeten aan geven aan de integratie van ICT in het onderwijs. Om te laten zien wat er op de Pabo gebeurt en hoe we studenten voorbereiden op de toekomst. Ik zal eerst kort stil staan bij het TPACK-model. Daarna beschrijf ik de werking van drie concrete voorbeelden van TPACK-teams en tot slot sta ik stil bij wat er nog te wensen over blijft.

Wat is TPACK?
TPACK is een afkorting en staat voor Technological Pedagogical Content Knowlegde. Vrij vertaald is het de kennis en vaardigheden die een leraar moet hebben om technologie in te zetten ter ondersteuning/ verrijking van zijn didactiek om de vakinhoud over te brengen. Het is een conceptueel model dat laat zien dat de je niet afzonderlijk moet werken aan ICT-vaardigheden en afzonderlijk moet werken aan didactische en vakinhoudelijke vaardigheden. Maar dat je die geïntegreerd moet aanbieden. Het model is uitgewerkt door Mishra en Koehler (2006) en is afgeleid van het PCK-model van Schulman (1986).

Voorbeeld: TPACK in het eerste jaar
In onze opleiding werken studenten aan beroepstaken. Beroepstaken zijn geïntegreerde toetsen waarin theorie en praktijk met elkaar verbonden zijn. Geïntegreerd houdt in dat verschillende vakken samenwerken in 1 beroepstaak.

Een voorbeeld van een beroepstaak waarin ICT ook is opgenomen is de leerlingbespreking op een multimediale manier. In deze beroepstaak moet de student een presentatie houden over een leerling die hij heeft geobserveerd in de praktijk. Op basis van de vakinhoudelijke kennis beschrijft hij de leerling en presenteert dat aan de assessoren.

Vanuit de sectie ICT en onderwijs hebben we rondom deze beroepstaak samengewerkt met de sectie Beeldende Vorming. Gezamenlijk hebben we gekeken hoe we studenten een multimediale presentatie konden laten vormgeven. Studenten maken straks in het progamma Bordwerk.nl een infographic. Met beelden, teksten, grafieken, tabellen, video’s, mindmaps en woordwolken vertellen ze straks wat ze hebben geobserveerd en wat hun bevindingen daarover zijn.

Voorbeeld: TPACK in het tweede jaar
In het tweede jaar leren de studenten om voor rekenen en wiskunde didactiek (RWD) een interactieve nabespreking te houden en leren ze om leerlingen te laten werken aan gecijferdheid in de bovenbouw. In een interactieve nabespreking bespreking studenten de verschillende oplossingen die leerlingen hebben bedacht voor een som. Bij gecijferdheid gaat het om het kritisch kunnen omgaan met getallen die je in de dagelijkse praktijk tegen komt. Samen met de RWD-docenten hebben we gekeken hoe studenten het digibord op een interactieve manier kunnen inzetten tijdens hun nabespreking. Daarbij moesten studenten een balans zien te vinden tussen het van te voren klaarzetten van materiaal op het digibord en het soepel kunnen inspelen op oplossingsmanieren van leerlingen.

Bij gecijferdheid hebben we een koppeling gemaakt met het onderwerp mediawijsheid dat we vanuit onze invalshoek wilden inbrengen. Dit heeft geleid tot het ontwerp van een les waarin leerlingen op een kritische manier leren omgaan met getalsmatige informatie die ze op internet tegen komen. Leerlingen moeten bijvoorbeeld kunnen beredeneren of de tijd en afstand die een routeplanner aangeeft ook wel echt klopt. (zie ook Dummer, 2011a)

Voorbeeld: TPACK in het derde jaar
In het derde jaar leren de studenten de cyclus van handelingsgericht werken (HGW) toe te passen. De cyclus houdt in dat je als leraar kijkt naar wat leerlingen doet (fase van waarnemen), dat je de resultaten interpreteert (fase van begrijpen), dat je op basis van de onderwijsbehoefte van leerlingen een planning maakt en dat je die uitvoert (fase van realiseren). De RGW-cyclus loopt als een rode draad door de opleiding. In het derde jaar werken de studenten aan een grote beroepstaak waarin de ze een groepsbespreking moeten houden.

Vanuit ICT werken we in deze beroepstaak samen met de secties Onderwijskunde en Pedagogiek, Nederlands en RWD. We laten zien hoe studenten voor de groepsbespreking een digitaal leerlingvolgsysteem (LVS) in kunnen zetten. Dit jaar hebben de studenten uitgebreid kennis gemaakt met het LVS Parnassys. Studenten hebben geleerd hoe het LVS werkt en hoe ze de gegevens kunnen interpreteren op basis van hun kennis over de ontwikkelingsgebieden, vakinhouden en leerlijnen. (zie ook Dummer, 2011b)

Wat wensen we nog meer?
De voorbeelden staan uitgebreider beschreven op mijn eigen weblog. Maar wat is er nog te wensen over. De voorbeelden moeten laten zien dat we op verschillende manieren werken aan het ICT-competent maken van aankomende leraren. Maar we zijn er nog lang niet. Op onze opleiding hebben we bijvoorbeeld nog beperkte ruimte om echt de diepte in te gaan op vernieuwende onderwerpen zoals augmented reality en gaming. In het algemeen geldt dat verankering van ICT in het curriculum van opleidingen nog helemaal geen gelopen race is. Het is nu vaak afhankelijk van het doorzettingsvermogen van gedreven docenten. Verankerd kan het pas zijn als de uitgangspunten van de kennisbases voor studenten en die voor lerarenopleiders ligt in het TPACK-model en niet meer in het PCK-model (zoals nu nog het geval is). Verankerd kan het pas zijn als de Kennisbasis-ICT net zoals de kennisbasis voor RWD en Nederlands een landelijk getoetst item is. Verankerd kan het pas zijn als ICT net zoals in Vlaanderen tot Eindtermen voor het basisonderwijs zijn gepromoveerd.

Tot die tijd doen we ons best en doen we net alsof bovenstaande al het geval is.

Bronnenlijst
Dummer (2011a). TPACK op de Pabo. Opgehaald op 20-11-2011 van: http://www.gerarddummer.nl/blog/2011/09/tpack-op-de-pabo.html.

Dummer (2011b). TPACK op de Pabo (2). Opgehaald op 20-11-2011 van: http://www.gerarddummer.nl/blog/2011/10/tpack-op-de-pabo-2.html

Fisser, P., Voogt, J., Tondeur, J., & van Braak, J. (2010). Technological Pedagogical Content Knowledge (TPACK): Een literatuurstudie. In Voogt, J. Technological Pedagogical Content Knoweledge: een samenhangede didactiek voor leren met ICT? Symposumbijdrage gepresenteerd op de Onderwijs Research Dagen (ORD), Enschede, 23-25 juni 2010

Mishra, P., & Koehler, M. J. (2006). Technological Pedagogical Content Knowledge: A new framework for teacher knowledge. Teachers College Record 108 (6), 1017-1054

Shulman, L. S. (1986). Those who understand: Knowledge growth in teaching. Educational Researcher, 15(2), 4–14.