Social media

Social media in het onderwijs: verbinding maken met de leerling én de docent

Paul Bloemen
Onderwijskundig adviseur en ontwikkelaar


Over het gebruik van social media wordt de laatste tijd steeds meer geschreven. Dat de mogelijkheden ervan voor leren en opleiden vast eindeloos zijn, is de lezer van deze blog hoogstwaarschijnlijk wel bekend. Zo kan door het gebruik van social media in het onderwijs onder meer veel meer aangesloten worden bij de leefwereld van de leerling. Meestal wordt daarbij meteen opgemerkt dat, ondanks de mogelijkheden en het veelvuldige gebruik door leerlingen, de toepassing van social media in het onderwijs nog beperkt is.

Dit zal waarschijnlijk nog wel enige tijd zo blijven. Niet alleen de dagelijkse onderwijspraktijk, maar ook de specifieke karakteristiek van social media maken het gebruik ervan in het onderwijs tot een complexe aangelegenheid. Zolang hiermee onvoldoende rekening wordt gehouden, zal het op veel scholen niet snel tot een breedschalige implementatie komen.

De dagelijkse realiteit
Mijn ervaring is dat docenten over het algemeen wel open staan voor nieuwe uitdagingen en dat de mogelijkheden van social media wel worden onderkend. Maar het is ook een gegeven dat docenten voortdurend met diverse veranderingen worden geconfronteerd.

Docenten krijgen te maken met steeds veranderende eisen met betrekking tot het onderwijs, nieuwe vormen van toetsen en examens, extra/veranderende begeleidingstaken, de urennorm vanuit de inspectie, toegenomen maatschappelijke verantwoording en nog veel meer.

Docenten geven in evaluaties dikwijls aan dat ze nu al te weinig tijd te hebben zich al deze veranderingen eigen te maken. Er is over het algemeen te weinig tijd voor reflectie, oefening en verdieping. Het zich verdiepen in en experimenteren en oefenen met social media zal dan ook moeten concurreren met andere prioriteiten.

Een complexe innovatie
En het is juist deze tijd en verdieping die docenten nodig hebben om social media te gaan gebruiken. Het toepassen van social media in het onderwijs is namelijk een complexe vernieuwing. Als je het bijvoorbeeld gaat vergelijken met een andere ICT-gebaseerde vernieuwing, het gebruik van een elektronische leeromgeving (ELO), dan zijn er zo al vijf factoren te noemen die het gebruik van social media vanuit het oogpunt van de (minder ervaren) docent complex maken.

1 Het gaat bij social media om een niet-eenduidig begrip. Als we het hebben over social media dan kan dat betrekking hebben op zeer diverse programma’s die ook nog eens allemaal verschillende functionaliteiten hebben. Ook ontwikkelen de verschillende media zich razendsnel. Het vergt voor een docent al enige ervaring om alleen al een basisinzicht in het concept ‘social media’ te krijgen.

2 Het doel van het gebruik van social media zal bij aanvang voor een docent vaak nog niet concreet zijn. Veel docenten zullen eerst toepassingen van social media moeten leren kennen voor ze duidelijk krijgen hoe ze dit kunnen toepassen in het onderwijs.
Verder ontbreekt nog veelal een uitwerking van een visie op onderwijs en leren (met o.a. aandacht voor informeel leren en buitenschools leren) dat als basis kan dienen om naar de inzet van social media te kijken. Dit maakt de transfer van technische toepassing naar didactisch en onderwijskundig gebruik extra moeilijk.

3 Bij social media gaat het ook om leren, communiceren en werken dat buiten de school gebeurt en buiten de school omgaat. De school heeft dan ook beperkte invloed op deze processen en het gebruik van de social media. De docent zal moeten durven loslaten, accepteren dat hij niet op alles invloed heeft.

4 Een specifieke kenmerk van social media is dat studenten deze nu ook al gebruiken en wel op een eigen wijze en waarschijnlijk intensiever dan ooit in de opleiding zal gebeuren. Het ontbreekt echter nog aan een goed beeld over hoe jongeren (kunnen) leren via social media en hoe dit te benutten in het onderwijs.

5 Zoals Hans Outhuis in zijn column van 23 augustus al aangaf, is er op opleidings/instellingsniveau in veel gevallen nog geen eenduidigheid over hoe om te gaan met social media. Als er gesproken wordt van social media beleid gaat het vooral om het wel of niet toestaan van mobiele telefoons en het afspreken van spelregels. Er is nauwelijks beleid over de onderwijskundige rol van social media in de opleidingen.

Ter vergelijk: bij een ELO is het duidelijk om welk systeem het gaat, wat er in hoofdlijnen mee kan, heeft de school grotendeels invloed op het gebruik omdat ze het systeem in beheer hebben en hebben studenten er niet meer ervaring mee dan de docenten. En bij een ELO duurt het al jaren voordat er sprake is van een brede implementatie en een significante impact op het onderwijs.

Ik merk in gesprekken dat docenten vaak onzeker zijn over het gaan gebruiken van social media. Er is weinig grip op wat social media inhouden, wat er op dit terrein van hen wordt verwacht en wat het voor hen betekent als ze social media gaan gebruiken. Er is in de school ook nog vaak weinig expertise om hen hierbij te ondersteunen. Publicaties die docenten en opleidingen helpen, zijn dan ook gewenst.

Communicatie over het gebruik van social media in het onderwijs
De wijze waarop echter nu over het gebruik van social media in het onderwijs wordt gesproken, biedt de docenten in mijn ogen te weinig ondersteuning. Er wordt sterk vanuit de mogelijkheden van de technologie gedacht (‘x-manieren om Twitter te gebruiken’). Zo worden er veel mogelijkheden van de verschillende programma’s geschetst. De verbinding met de docent wordt nog weinig gemaakt. Praktische en realiseerbare aanwijzingen om de vertaalslag naar de dagelijkse lespraktijk van de docent te kunnen maken, ontbreken grotendeels. De stap van theorie, en soms ook ideologie, naar praktijk is voor de docent dan ook vaak nog erg groot. (Nb. natuurlijk zijn er uitzonderingen waarin ook praktische, goed toepasbare en ook didactisch onderbouwde tips worden gegeven zoals het Ideeënboek Sociale media in het onderwijs van Erno Mijland, het boek @DeStudentcoach en bijdragen van ‘edubloggers’).

In veel publicaties wordt geen rekening gehouden met de realiteit van alledag. Niet alleen de organisatorische randvoorwaarden, die voor docenten vaak obstakels vormen, maar ook de complexiteit van de innovatie wordt dikwijls buiten beschouwing gelaten.

Sterker nog, door de overvloed aan alle mogelijkheden en de zeer hoge verwachtingen over het effect op het onderwijs wordt het verhaal eerder ondoorzichtig gemaakt. Wat zeker ook niet helpt is dat de verantwoordelijkheid voornamelijk bij de docent wordt gelegd. Uitspraken als ‘de docent ontkomt er niet aan sociale media te gaan gebruiken’ en ‘modern onderwijs vereist dat de docent…’ geven een signaal af dat in ieder geval niet helpt dat docenten zich zekerder te gaan voelen bij het gebruik van social media. Integendeel, hoe harder er wordt geroepen dat iets moet, hoe groter de kans dat enthousiasme uiteindelijk overslaat in verzet.

De enthousiaste docent redt zich wel en gaat experimenteren met de nieuwe mogelijkheden. Maar wat doen we met de groep docenten die nog weinig ervaring heeft met ICT en de vertaalslag naar de eigen lessen niet zomaar kan of wil maken?

Op zoek naar verbinding
Nu er steeds meer kennis beschikbaar komt over social media, pleit ik ervoor in plaats van over de docent te praten meer de verbinding te zoeken mét de docent. Verbinding met een docent die zich voor de uitdaging ziet gesteld te leren omgaan met social media. In het zoeken naar verbinding gaat het erom ook rekening te houden met vragen als:

- hoe staat de docent t.o.v. deze uitdaging? (en waarom?)
- wat heeft hij/zij nodig om voor zichzelf betekenis te kunnen aan social media?
- wat is de dagelijkse werkelijkheid van de docent?
- hoe passen social media in het gehele handelingsrepertoire van de docent?
- wat zijn voor de docent mogelijke belemmeringen?

Verbinding zoeken betekent samen met de docent de ideale weg uitstippelen, waarbij je ook eventuele weerstand serieus neemt.

Door meer aandacht voor de positie van de docent zal ook blijken dat het goed integreren van social media in het onderwijs niet alleen de verantwoordelijk van de docent kan zijn. Deze verantwoordelijkheid ligt ook op school- opleidings- en teamniveau, alleen al omdat de ontwikkeling van een leerling een opleidingsbrede verantwoordelijkheid hoort te zijn.

Zeer beknopt en beperkt uitgewerkt betekent dit onder andere dat op school- en opleidingsniveau er idealiter een visie op leren moeten zijn waarin ook rekening wordt gehouden met het informele en formele leren buiten de muren van de school en het leren via (digitale) media. Deze visie biedt tevens het kader voor de inzet van social media in de opleiding en de professionalisering van de docent (het gebruik van nieuwe media maakt hier onderdeel van uit). Daarnaast zou er binnen de instelling een ondersteuningsstructuur (expertise, faciliteiten) moeten worden ontwikkeld die de docent helpt bij het gebruik van social media. Verder kan studieloopbaanbegeleiding helpen om vanuit de opleiding aan te sluiten bij de leefwereld van de leerling.



De implementatie van social media wordt dan een samenspel tussen ‘1000 bloemen laten bloeien’ op de werkvloer en de ontwikkeling van een opleidings- of instellingsbreed kader waar visie en ondersteuning van de docent een plaats krijgen.

Door de docent vanaf het begin meer te betrekken, kan teleurstelling en frustratie zoveel mogelijk voorkomen worden. Gevoelens die ik de laatste jaren teveel heb ervaren bij docenten die in eerste instantie vol goede moed aan de slag gingen met (ICT-)vernieuwingen, maar die de hoge verwachtingen van het begin niet zagen waargemaakt en tegen allerlei belemmeringen opliepen. Echter, op het moment dat zij de verandering naar de eigen situatie hadden kunnen vertalen en kunnen organiseren, ondekten zij pas echt wat de meerwaarde van de vernieuwing voor hen was.

Het is aan ons om het gebruik van nieuwe technologieën te exploreren en stimuleren, maar ook om vervolgens de docent te helpen bij de invoering in een omgeving die voor vernieuwing niet altijd ideaal is. Geen ideologisch verhaal maar een ontdekkingstocht vanuit verbinding. Zoals we met social media willen aansluiten bij de leefwereld van de leerling, zo zouden wij ook moeten willen aansluiten bij de belevingswereld van de docent.

Meer weten over Paul?
Zie: www.linkedin.com/pub/paul-bloemen/10/859/27b
of e-mail hem p.bloemen@oabdekkers.nl